تبیین الگوی فضایی سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی (مطالعه موردی: روستاهای استان خراسان رضوی)

اهمیت توسعه پایدار روستایی و نقش حیاتی آن در توسعه بیشتر کشورهای درحال رشد بر کسی پوشیده نیست و به باور کارشناسان و دست اندرکاران امر تحقیق، این مهم بیش از هر چیز در گرو برخورداری از سرمایه مناسب- بویژه سرمایه اجتماعی- از طریق مشارکت و اعتماد اجتماعی امکان پذیر است. لذا واکاوی بر مطالعات انجام شده، نشان دهنده لزوم توجه به سرمایه اجتماعی در دستیابی به توسعه پایدار و از جمله توسعه پایدار روستایی می¬باشد. واکاوی¬ها در این ارتباط نشان می¬دهد، اغلب مطالعات صورت گرفته در زمینه سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار روستایی در ایران، دارای نگرش جامعه¬شناسی بوده و بعد فضایی در آنها نادیده گرفته شده و یا بسیار کمرنگ است. در نتیجه، آنچه که از واکاوی نوشته¬های سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار روستایی به دست می¬آید این است که مفهوم سرمایه اجتماعی بویژه با بُعد فضایی می تواند بعنوان رهیافتی جامع برای تحقق پایداری اجتماعی در رویکرد توسعه پایدار روستایی به حساب آید. چرا که هدف اصلی توسعه پایدار روستایی با رویکرد سرمایه اجتماعی، ارتقای کیفیت زندگی مردم محلی، توانمندسازی، ظرفیت-سازی، افزایش مشارکت و اعتمادسازی، افزایش اعتماد به نفس و توسعه شبکه¬های ارتباطی روستاییان در داخل و بیرون از محیط روستا و توسعه نهادی می باشد. بدین¬منظور، پژوهش حاضر با هدف ارتقای سطح توسعه¬یافتگی روستایی بدنبال پاسخگویی به این سوال است که چه نوع ارتباطی بین سرمایه اجتماعی و توسعه پایدار روستایی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد؟ و سرمایه اجتماعی در منطقه مورد مطالعه از کدام الگوی فضایی تبعیت می¬کند؟ برای دریافت پاسخ علمی به سوال علمی از روش شناسی توصیفی- تحلیلی و پیمایشی استفاده شد. جامعه آماری دربرگیرنده 18 روستای خراسان رضوی و واحد تحلیل در دو سطح فرد و روستا انتخاب شد. نتایج مطالعه حاکی از آن است که بین سرمایه اجتماعی با سرمایه¬های انسانی و اقتصادی رابطه معنادار آماری برقرار است؛ بطوریکه سرمایه انسانی سرمایه انسانی 7/17 درصد و سرمایه اقتصادی 1/91 درصد از واریانس سرمایه اجتماعی روستاهای مورد مطالعه را تبیین می¬نمایند. همچنین نتایج نشان می¬دهد که بین سرمایه اجتماعی و توسعه روستاهای مورد مطالعه رابطه معنادار آماری وجود دارد. براساس نتایج بدست آمده، سرمایه اجتماعی 5/23 درصد از توسعه¬یافتگی روستاهای مورد مطالعه را تبیین می-نماید. در نتیجه، از طریق تحلیل رگرسیون می توان اذعان نمود که با افزایش سرمایه اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه، سطح توسعه¬یافتگی نیز ارتقاء می¬یابد. همچنین میزان شاخص i برای تحلیل الگوی فضایی نقاط روستایی براساس شاخص سرمایه اجتماعی، 3/0- می باشد که با عنایت به e(i) محاسبه شده (18369/0-) می¬توان گفت که الگوی فضایی سرمایه اجتماعی روستاهای مورد مطالعه به سمت الگوی پراکنده گرایش دارد. از سوی دیگر، نتایج نشان دهنده نبود رابطه معنادار آماری بین موقعیت طبیعی روستاهای مورد مطالعه و میزان فاصله از شهر با نوع الگوی فضایی سرمایه اجتماعی در منطقه مورد مطالعه می¬باشد.